Tu jest kamera. Naszym zadaniem jest do jutra wieczorem zmontować wyprodukowany przez nas film, tak byśmy mogli go po kolacji obejrzeć… Tak może się rozpocząć instrukcja zadania dla grupy, które potrwa około 2 dni i będzie dla tego zespołu niesamowicie angażującym doświadczeniem. Może  mu pomóc się zintegrować, poprawić współpracę, rozwiązać konflikty. Film grupowy może być także używany w grupach dla osób powracających do równowagi po przeżytej traumie.  Nadaje się zarówno na szkolenie dla menadżerów, jak dla osób zainteresowanych rozwojem osobistym. Niesie ze sobą wyzwania rozwojowe zarówno dla osób o predyspozycjach liderskich, jak i dla wycofanych uczestników szkoleń.

Na czym polega praca metodą filmu grupowego?

Film grupowy to zadanie postawione przez trenera grupie, polegające na wypracowaniu scenariusza, nakręceniu i zmontowaniu amatorskiego filmu fabularnego. Ma ono określony czas, w którym musi zostać zrealizowane.

Jakie są etapy pracy nad filmem grupowym?

Realizację etiudy filmowej można podzielić na następujące etapy:

1. Generowanie przez grupę propozycji scenariuszy i wybór jednego dla całej grupy
2. Podział ról zespołowych i filmowych
3. Przygotowania do zdjęć
4. Realizacja zdjęć
5. Montaż filmu
6. Grupowa projekcja
7. Omówienie filmu i współpracy zespołu

Sposób pracy z grupą na poszczególnych etapach realizacji filmu grupowego

O ile cel pracy grupy jest bardzo zadaniowy: przygotować film, o tyle trener pracujący z grupą zajmuje się nieco inną sprawą. Ma on umożliwić realizację tego zadania grupie przy możliwie najmniejszym własnym zaangażowaniu w wymyślanie tematów, występowanie, reżyserowanie. Najlepsze efekty dla grupy są wtedy, gdy ma ona poczucie, że jest to jej, a nie trenera praca.

Trener ma ułatwiać pracę grupie na poziomie procesowym: pomóc adekwatnie do sytuacji interpersonalnej dobrać się w zespoły, podpowiedzieć reżyserowi jak zorganizować zespół, obniżyć lęk przed kamerą i oceną. Jeśli trzeba – pomóc także technicznie: nauczyć prowadzenia kamery, ustawiania się na planie. Jednak – im bardziej wycofany trener – tym lepiej. Praktyka pokazuje również, że to minimum zaangażowania trenerskiego  należy dostosować do możliwości grupy. W grupach zbudowanych z uczestników o niskich kompetencjach społecznych, to minimum będzie i tak oznaczało duże zaangażowanie trenera.

Praca w poszczególnych etapach będzie ze sobą niosła różne wyzwania

1. Generowanie propozycji i wybór scenariusza

Zadaniem trenera jest doprowadzić do sytuacji, w której grupa będzie się mogła pochwalić scenariuszem filmu, najlepiej ze scenopisem – zawartością poszczególnych scen. Efekt pracy powinien być akceptowany przez zdecydowaną większość, a najlepiej przez całą grupę.

Bardzo ważne jest rozpoznanie, w jakim momencie procesu grupowego trener zaczyna pracę. Ten etap pracy będzie dla grupy ciekawy, jeśli technika opracowywania pomysłu na film będzie adekwatna do sytuacji interpersonalnej w grupie. Odnosi się to głównie do sposobu wyboru grup koncepcyjnych, generowania pomysłów i dochodzenia przez zespół do najlepszej propozycji.

Etap ten zaczynamy zwykle od jakiejś formy twórczej rozgrzewki. Może to być burza mózgów – w grupach usiłujemy sobie przypomnieć wszystkie gatunki filmów. W innej wersji: wymyślamy nowe gatunki filmów. Coś w nawiązaniu, a stosunkowo proste.

Przedstawiamy ramy zadania i budujemy zespoły do przygotowania pomysłu na film. Mogą to być zespoły wylosowane, zgromadzone wokół lidera, takie w których do grupy zapraszają najbardziej wycofane osoby – wszystko zależy od fazy procesu (o dzieleniu na grupy więcej poczytasz tutaj). Następnie prezentujemy pomysły i znowu adekwatnie do procesu – wybieramy z nich jeden. Może to być na zasadzie szukania konsensusu, głosowania, negocjowania lub procedury kolaudacji.

Jeśli grupa współpracuje ze sobą od jakiegoś czasu, a nie miała jeszcze w swojej historii kryzysu, istnieje duże prawdopodobieństwo, że może się on wydarzyć właśnie teraz. Dyskusja na temat tego, czy film ma być o życiu czy o wampirach jest ku temu doskonałą okazją. Wówczas trener dba przede wszystkim o drożność komunikacji i o utrzymanie spójności grupowej pomimo konfliktu. Taka sytuacja jest doskonałą okazją do nauki negocjacji i rozwiązywania konfliktów. Dzieją się one na rzeczywistym zadaniu, choć w strukturze warsztatu.

2. Podział ról w zespole i na planie

Gdy mamy mniej więcej zbudowany pomysł na film należy pomóc grupie uzgodnić podział ról do zagrania w filmie i w zespole przygotowującym produkcję. Najwięcej satysfakcji i doświadczeń rozwojowych jest wtedy, gdy poszczególni uczestnicy spróbują się zmierzyć z rolami stanowiącymi dla nich wyzwania, natomiast nie przerastającymi ich zasoby.

Role w filmie stanowią wyzwanie głównie pod względem ekspozycyjności – pokazywania siebie na widoku publicznym. I tak dla najbardziej wycofanego uczestnika w grupie zwykle wyzwaniem będzie zagranie statysty.  Dla grupowej gwiazdy – zagranie roli pierwszoplanowej.

Role w zespole: reżyser, kamerzysta, scenograf, scenarzysta, monter, charakteryzator etc. zwykle są obsadzane przez grupę z klucza kompetencji społecznych. Osoby o rysie liderskim będą zainteresowane pracą jako reżyser, mocni samotnicy – angażem kamerzysty. Warto zadbać, by każdy miał rolę zarówno filmową, jak i zespołową. Jeśli ktoś bardzo broni się przed występem w filmie – raczej należy to uszanować.

3. Przygotowanie do zdjęć

To czas, w grupa dzieli się na zespoły. Zespół scenariuszowy – pisze, kamerzyści – próbują sprzęt, scenografowie – idą w plener szukając miejsc na poszczególne sceny. Warto na ten etap zostawić tylko tyle czasu, ile to niezbędne. Czasami grupy poświęcają bowiem zbyt wiele energii na dopracowywanie szczegółów, które i tak bywają zmieniane lub pomijane. Ważne, by nie stracić na dynamice zadania.

4. Realizacja zdjęć

To najdłuższy etap całego zadania. Trener koncentruje się wówczas głównie na wspieraniu reżysera, który musi udźwignąć organizacje pracy całego, często „rozchodzącego się” zespołu. Jeśli trenerzy pracują w teamie zgodnie z podziałem na trenera procesowego i zadaniowego, wówczas trener procesowy koncentruje się na wspieraniu najsłabszych uczestników wypadających nieco z głównego nurtu pracy grupy.

5. Montaż filmu

To zwykle okres odpoczynku dla większości grupy, jednak nie dla montera, który musi posklejać film, podłożyć napisy, muzykę. Zwykle w montaż włączony jest także reżyser. Wypadają oni wtedy z na trochę z „obiegu towarzyskiego”. Warto zadbać o to, by grupa mogła to docenić, zarówno w trakcie tego etapu (np. robiąc dla nich herbatę), jak i przy omawianiu współpracy.

6. Grupowa projekcja

To czas, w którym oglądamy efekty pracy. Wiąże się on zwykle z napięciem – wielu ludzi nie lubi oglądać się na ekranie, dźwięku swojego głosu. Jednocześnie są podekscytowani i ciekawi efektów swojej pracy. Zwykle warto zobaczyć swoje dzieło co najmniej 2 razy.

7. Omówienie filmu i współpracy zespołu.

W zależności od wieku uczestników oraz celów naszej pracy etap ten będzie zróżnicowany pod względem długości trwania i wagi w całym doświadczeniu.

Przy pracy z młodzieżą, zwłaszcza gdy chodzi nam o rozwój kompetencji społecznych, omówienie jest zwykle tylko podsumowaniem doświadczeń. Pytamy uczestników o to kto kogo i z czego zapamiętał przy pracy nad filmem. Jest to okazja do tego, by grupa doceniła wkład wszystkich uczestników, nawet tych, którzy nie pełnili funkcji liderskich, a ich praca była cenna . Generalnie – w pracy z młodzieżą najważniejszy jest etap realizacji filmu – nie jest zawsze konieczne dzielenie włosa na czworo przy omawianiu.

Gdy film realizujemy z dorosłymi, podsumowanie może być bardzo istotne .Tak długie zadanie dostarczyło mnóstwo materiału, który omówiony – wzbogaci wiedzę na temat funkcjonowania grupy, metod negocjacji, skuteczności grupy, twórczości. Gdy celem jest zintegrowanie grupy – bardzo istotne są odczucia odnośnie współpracy.

Zasadniczo omówienie powinno mieć dwie części . Pierwszą – swobodne wrażenia po całym zadaniu. Drugą – przebieg działań pod kątem interesującego nas zagadnienia – celu warsztatu.

W pracy z osobami po traumach można także reparacyjnie omawiać wątki zawarte w filmie, gdyż istotą traumatycznego doświadczenia jest to, że na pewno pojawi się ono w tak projekcyjnym zadaniu. Do omawiania tych wątków potrzebne jest jednak także doświadczenie terapeutyczne, nie tylko trenerskie prowadzących.

Co jest potrzebne do pracy metodą filmu grupowego?

Tu podzieliłbym przygotowanie się do pracy na techniczne i trenerskie.

Gadżety niezbędne i przydatne do przygotowania filmu

Na pewno będziemy potrzebować kamery, komputera z programem do obróbki filmów, sprzętu do odtwarzania: rzutnika, ekranu i głośników. Ważne są także materiały papiernicze do pracy nad scenariuszem filmu: blok flipchart, flamastry, kartki A4.

Przydaje się, gdy grupa ma do dyspozycji dwie kamery, statywy. Bardzo wkręcająco działają także różnego rodzaju rekwizyty, kostiumy.

Jak przygotowany musi być trener?

W pracy tą metodą niezbędne jest duże wyczucie przez trenera procesu dziejącego się w grupie. Bez tego – grupa może nie poradzić sobie z pułapkami  we współpracy w tak rozbudowanym zadaniu. Polecam tę metodę raczej dla doświadczonych trenerów.

Jeśli chcesz zdobyć niezbędne umiejętności do pracy za pomocą filmu grupowego – zwłaszcza jeśli idzie o znajomość procesu grupowego – zapraszam do Krakowa, do Szkoły Trenerów STER.

Opracowanie: Tomasz Wojciechowski